दत्ता मेघे इन्स्टिट्यूट ऑफ हायर एज्युकेशन अँड रिसर्चचे
आल्मंड बोर्ड ऑफ कैलिफोर्नियाच्या सहकार्याने शैक्षणिक सत्र
नागपूर : पोषण आणि आहारशास्त्राच्या विद्यार्थ्यांशी चर्चा करण्याच्या उद्देशाने, दत्ता मेघे इन्स्टिट्यूट ऑफ हायर एज्युकेशन अँड रिसर्च आणि स्कूल ऑफ अलाईड हेल्थ सायन्सेस नागपूर आणि आल्मंड बोर्ड ऑफ कैलिफोर्नियाने बदाम खाण्याचे फायदे या विषयावर सत्राचे आयोजन केले. रितिका समद्दार, रीजनल हेड डायटेटिक्स, यांच्या नेतृत्वाखालील सत्रात, आल्मंड बोर्ड ऑफ कॅलिफोर्नियाच्या सहकार्याने केलेल्या तीन अलीकडील संशोधन अभ्यासांवर प्रकाश टाकण्यात आला. या अभ्यासातून असे दिसून आले आहे की बदाम प्री-डायबिटीज असलेल्या व्यक्तींमध्ये रक्तातील साखरेची पातळी नियंत्रित करण्यास, वजन कमी करण्यास मदत करतात आणि व्यायामानंतर स्नायू दुखणे कमी करतात. या सत्रात सुमारे 70 पोषण आणि आहारशास्त्राच्या विद्यार्थ्यांनी चर्चेत भाग घेतला.
रोजच्या आहारात मूठभर बदाम समाविष्ट केल्याने प्री-डायबेटिस आणि लठ्ठपणा असलेल्या व्यक्तींच्या रक्तातील साखरेच्या पातळीवर कसा सकारात्मक परिणाम होतो याबद्दल तज्ञांनी सांगितले. शिवाय, तीन अभ्यासांपैकी एकाच्या निष्कर्षांवर आधारित, वजन नियंत्रणात बदामाच्या भूमिकेवरही चर्चा करण्यात आली.
डॉ. अनूप मिश्रा, प्रोफेसर आणि चेअरमन, फोर्टिस-सी-डीओसी सेंटर ऑफ एक्सलन्स फॉर डायबिटीज, मेटाबॉलिक डिसीजेस आणि एंडोक्राइनोलॉजी (नवी दिल्ली) यांच्या नेतृत्वाखाली केलेल्या अभ्यासात असे दिसून आले आहे की आहारात बदामांचा समावेश केल्याने मधुमेह कमी होण्यास मदत होते. भारतीय सहभागींवर केलेल्या अभ्यासात असे आढळून आले की अभ्यास केलेल्या लोकांपैकी जवळजवळ एक चतुर्थांश (23.3%) लोकांना प्रीडायबेटिस किंवा ग्लुकोज असहिष्णुता होती, ज्यामुळे त्यांच्या रक्तातील साखरेची पातळी सामान्य करण्यात मदत झाली. अभ्यासाचा अल्प-मुदतीचा टप्पा तीन दिवसांसाठी, तर दीर्घकालीन टप्पा तीन महिन्यांसाठी आयोजित करण्यात आला होता, ज्यामध्ये सहभागींना प्री-डायबेटिस होता. अभ्यासासाठी, संशोधनातील 60 सहभागींनी नाश्ता, दुपारचे जेवण आणि रात्रीच्या जेवणाच्या 30 मिनिटांपूर्वी सुमारे 20 ग्रॅम (0.7 औंस) मूठभर बदाम सेवन केले. दोन्ही टप्प्यांमध्ये, असे दिसून आले की जेवणाच्या 30 मिनिटांपूर्वी 20 ग्रॅम (0.7 औंस) बदाम खाल्ल्याने सहभागींच्या ग्लायसेमिक नियंत्रणात ज्यांनी जेवणापूर्वी बदाम खाल्ले नाहीत त्यांच्या तुलनेत लक्षणीय सुधारणा झाली.
डॉ. मिश्रा यांचा अभ्यास आणि बदाम खाण्याचे फायदे याविषयी बोलताना रितिका समद्दार, रीजनल हेड डायटेटिक्स यांनी सांगितले. “भारतात प्रीडायबेटिस वाढत आहे, आणि या समस्येला प्रभावीपणे सामोरे जाण्यासाठी, योग्य आहाराच्या सवयी अंगीकारणे अत्यंत आवश्यक आहे. बदामाच्या पोषक तत्वांमुळे, रक्तातील साखरेची पातळी नियंत्रित करण्याच्या उद्देशाने बदाम आहार योजनांसाठी पौष्टिक स्नॅक बनवतात. शिवाय, अभ्यासातून असे दिसून आले आहे की बदामाचे तृप्त करणारे गुणधर्म भूक कमी करण्यास मदत करतात, ज्यामुळे एकूण कॅलरीचे सेवन नियंत्रित होते.”
डॉ. अॅलिसन कोट्स, प्रोफेसर ऑफ ह्युमन न्यूट्रिशन आणि डायरेक्टर ऑफ द अलायन्स फॉर रिसर्च इन एक्सरसाइज, न्यूट्रिशन अँड अॅक्टिव्हिटी एट द यूनिवर्सिटी ऑफ साउथ ऑस्ट्रेलिया यांच्या नेतृत्वाखालील ओबेसिटीमध्ये प्रकाशित झालेल्या आणखी एका अभ्यासात 25 ते 65 वयोगटातील 140 सहभागींचा समावेश होता, ज्यांचा बीएमआय 27.5 ते 34.9 kg/m2 दरम्यान होता. सहभागींना बदाम किंवा उच्च कार्बोहायड्रेट स्नॅक्ससह 3 महिन्यांसाठी ऊर्जा प्रतिबंधित आहारावर ठेवण्यात आले होते, त्यानंतर 6-महिन्यांचे वजन नियंत्रण करण्याचा टप्पा ठेवण्यात आला होता. दोन्ही टप्प्यांदरम्यान, आल्मंड इनरिच डाएट (एईडी) ग्रुपने 15% उर्जेसाठी अनसॉल्टेड बदाम सेवन केले, तर नट-फ्री डाएट (एनएफडी) ग्रुपने 15% ऊर्जा कार्बोहायड्रेटयुक्त स्नॅक्समधून मिळवली. जसे ओव्हन-बेक्ड फ्रूट सीरिअल बार आणि राइस क्रॅकर्स.
दोन्ही ग्रुपनी पहिल्या तीन महिन्यांत सरासरी 7 किलो वजन कमी केले आणि पुढील सहा महिन्यांत अतिरिक्त 1 किलो वजन कमी केले. एईडी ग्रुपने एनएफडी ग्रुपच्या तुलनेत खूप लहान ट्रायग्लिसराइड-युक्त लिपोप्रोटीन कण आणि लहान एलडीएल कणांमध्ये मोठी घट दर्शविली. एकूणच, अभ्यासात असे आढळून आले की बदाम-समृद्ध आहार ऊर्जा-प्रतिबंधित एनएफडी प्रमाणेच, वजन कमी करण्यास आणि नियंत्रण ठेवण्यास मदत करू शकतो तसेच हृदयाचे आरोग्य देखील सुधारू शकते. म्हणून, सामान्य स्नॅक्सच्या जागी बदामाचे सेवन केल्याने लिपोप्रोटीन सबफ्रॅक्शन्सवर सकारात्मक परिणाम होऊ शकतो, जे कमी एथेरोजेनिक पॅटर्नमध्ये बदलेल.
रितिका समद्दार, रीजनल हेड डायटेटिक्स, अभ्यासाविषयी बोलताना म्हणाल्या, अभ्यासाच्या निष्कर्षवरून असे दिसून आले आहे की बदाम खाल्ल्याने वजन वाढत नाही. त्याऐवजी, संतुलित आहारामध्ये बदामाचा समावेश केल्यास रक्तातील साखरेवर नियंत्रण ठेवता येते आणि इतर सामान्य आरोग्य फायद्यांसह हृदयाच्या आरोग्यास प्रोत्साहन मिळते. अल्ट्रा-प्रोसेस्ड खाद्यपदार्थांऐवजी स्नॅक म्हणून बदाम खाल्ल्याने कॅल्शियम, फॉस्फरस, झिंक, फायबर, प्रोटीन आणि व्हिटॅमिन ई यासारखे आवश्यक पोषक घटक जास्त प्रमाणात मिळू शकतात.”
विटार्ड अभ्यासाच्या निष्कर्षांवर टिप्पणी करताना, रितिका समद्दार म्हणाल्या, “नवीन अभ्यासात आश्चर्यकारक निष्कर्षांवर प्रकाश टाकण्यात आला आहे जे सुचविते की आपल्या आहारात बदामाचा समावेश केल्याने स्नायूंच्या वेदना कमी होऊ शकते आणि व्यायामाची पुनर्प्राप्ती वाढू शकते. बदामाचे पौष्टिक गुणधर्म, ज्यामध्ये प्रोटीन, हेल्दी फॅट्स आणि इतरांचा समावेश आहे, हे शक्य करते की हे नट असे फायदे देऊ शकतात. एकंदरीत आरोग्य सुधारण्याचे आणि शारीरिक हालचालींनंतर प्रभावीपणे बरे होण्याचे उद्दिष्ट असलेल्या व्यक्तींसाठी बदाम हा एक उत्कृष्ट स्नॅक पर्याय म्हणून काम करतात.”आल्मंड बोर्ड ऑफ कॅलिफोर्नियाने केलेल्या अलीकडच्या संशोधन अभ्यासात बदामाचा आहारात समावेश करण्याशी संबंधित असंख्य आरोग्य फायद्यांवर सातत्याने प्रकाश टाकण्यात आला आहे. बदामाचे पौष्टिक गुणधर्म हे केवळ स्नॅकिंगचा एक उत्तम पर्याय बनवत नाही तर जेवणापूर्वी एक उत्तम जोड देखील बनवते. 28 ग्रॅम बदामामधून 6 ग्रॅम प्रोटीन, 12.44 ग्रॅम अनसॅच्युरेटेड फॅट, 3.5 ग्रॅम आहारातील फायबर आणि 7.27 ग्रॅम व्हिटॅमिन ई मिळते. याव्यतिरिक्त, बदाम त्यांच्या अँटिऑक्सिडंट आणि अँटी-इंफ्लेमेटरी गुणधर्मांसाठी ओळखले जातात, ज्याचे श्रेय त्यांच्यामध्ये फ्लेव्होनॉइड्स आणि प्रोअँथोसायनिडिन सारख्या पॉलिफेनॉलिक कंपाउंडच्या कन्टेन्टमुळे ते आहारासाठी उत्कृष्ट स्नॅक पर्याय बनतात.