कीर्ती रणशूर
आजच्या धावपळीच्या युगात डिप्रेशन (नैराश्य) म्हणजे एक मानसिक आरोग्याचा विकार आहे ज्यामध्ये व्यक्तीला सतत दुःख, निराशा, रिकामेपणा किंवा आत्मगौरवाचा अभाव जाणवतो. या अवस्थेमुळे तिच्या विचारसरणी, भावना, वागणूक आणि दैनंदिन कामकाजावर गंभीर परिणाम होतो. डिप्रेशन ही केवळ तात्पुरती दुःखद भावना नसून, ती दीर्घकाळ टिकणारी आणि वैद्यकीय उपचाराची गरज असलेली स्थिती आहे.” हा एक शांतपणे वाढणारा आजार बनला आहे. जरी जनजागृती वाढत असली तरी, अजूनही अनेकजण मानसिक आरोग्याच्या समस्यांना स्वीकारण्यास घाबरतात.
डिप्रेशनची लक्षणे
पुढीलपैकी पाच किंवा अधिक लक्षणे जर दोन आठवड्यांपेक्षा अधिक काळ टिकून राहिली, तर डिप्रेशनचे निदान होऊ शकते:
सातत्याने दुःखी किंवा निराश वाटणे
नेहमीच्या आनंददायक गोष्टींमध्ये रस न वाटणे
वजनात लक्षणीय वाढ किंवा घट; भूक कमी होणे किंवा वाढणे
झोप न लागणे किंवा खूप झोप येणे
सतत थकवा किंवा ऊर्जा कमी होणे
निरर्थकपणा किंवा अपराधीपणाची भावना
विचार करण्याची किंवा निर्णय घेण्याची अडचण
मृत्यू किंवा आत्महत्येचे विचार
ही लक्षणे वैयक्तिक, सामाजिक किंवा व्यावसायिक जीवनात अडथळा निर्माण करतात.
भारतामध्ये डिप्रेशनचे प्रमाण
जागतिक आरोग्य संघटनेनुसार, भारतात सुमारे ५६ दशलक्ष लोक डिप्रेशनने ग्रस्त आहेत. तरीही, समाजातील कलंक आणि अज्ञानामुळे अनेक जण उपचार घेण्यास टाळाटाळ करतात.
शहरीकरण, नोकरीचा ताण, सामाजिक एकटेपणा आणि वैयक्तिक संकटे यामुळे सर्व वयोगटांत — अगदी किशोरवयीन मुलांपासून ते वृद्धांपर्यंत — डिप्रेशनचे प्रमाण वाढत आहे.
उपचार: समुपदेशन आणि औषधांचा प्रभाव
सर्वात महत्त्वाचे म्हणजे डिप्रेशनचे उपचार शक्य आहेत. समुपदेशन (psychotherapy) आणि औषधोपचार यांचा संगम हा सर्वात प्रभावी उपाय ठरतो.
समुपदेशन (जसे की Cognitive Behavioral Therapy – CBT) विचारांचे सकारात्मक पुनर्गठन करून समस्यांशी सामना करण्यास मदत करते.
औषधोपचार, मानसिक आरोग्य तज्ज्ञाच्या सल्ल्याने घेतलेले, मेंदूतील रासायनिक समतोल सुधारून लक्षणांवर नियंत्रण ठेवतात.
हळुवार स्वरूपात केवळ समुपदेशन पुरेसे ठरू शकते, परंतु मध्यम ते गंभीर प्रकरणांमध्ये औषधांची जोड दिली जाते.
मदत घेणे का आवश्यक आहे?
मानसिक आरोग्य हे शारीरिक आरोग्याइतकेच महत्त्वाचे आहे. लक्षणे ओळखून वेळेवर मदत घेणे आत्महत्या टाळण्यासाठी देखील आवश्यक ठरते. विश्‍वासू व्यक्तींशी बोलणे, समुपदेशकाशी संपर्क साधणे किंवा गटचर्चांमध्ये सहभागी होणे उपयोगी ठरते.
मदत मागण्यात लाज नाही — उलट, तीच खरी ताकद आहे.
प्रसिद्ध व्यक्ती आणि प्रेरणादायी कथा
काही प्रसिद्ध व्यक्तींनी डिप्रेशनशी लढा दिला आणि जगासमोर आपली कहाणी मांडली:
दीपिका पदुकोण यांनी “Live Love Laugh Foundation” सुरू करून मानसिक आरोग्यासाठी कार्य सुरू केले.
रवींद्र जडेजा, भारतीय क्रिकेटपटू, यांनीही मानसिक संघर्षांबद्दल मोकळेपणाने सांगितले.
हॅरी पॉटरच्या लेखिका जे. के. रोलिंग, अभिनेत्री लेडी गागा, एलन डीजेनेरेस आणि ड्वेन “द रॉक” जॉन्सन हे सर्व डिप्रेशनवर मात करून यशस्वी झाले.
या साऱ्यांच्या कथा सांगतात की डिप्रेशनवर मात करता येते — गरज आहे ती फक्त पहिल्या पायरीची: “मदत मागण्याची.”
डिप्रेशन कोणालाही होऊ शकतो, पण त्यावर उपचारही तितकेच प्रभावी आहेत. चला, मानसिक आरोग्यावर खुलेपणाने चर्चा करूया, गरजूंसोबत उभे राहूया, आणि लक्षात ठेवूया — मदत मागणे ही पहिली आणि सर्वात महत्त्वाची पायरी आहे.