लेखक : राहूल चारी, सह-संस्थापक व CTO, PhonePe
फिनटेक इकोसिस्टममधील अनेक प्लेयर्स मर्चंट UPI प्लगइनचे त्यांचे स्वतःचे वर्शन लॉन्च करत असल्याची UPI पेमेंट स्पेसमध्ये खूप चर्चा आहे. मर्चंट UPI प्लगइन खालील समस्यांचे निराकरण करण्याचे अपेक्षित आहे :
1. पेमेंट अँप्स इंटेंट मॉडेलच्या माध्यमातून व्यवहार यशस्वी होण्याचा कमी दर ( यांस TPAPs — थर्ड पार्टी अँप्लिकेशन प्रोव्हाइडर)
2. प्रत्येक नवीन UPI फंक्शनालिटीसाठी पेमेंट अँप्सची अनुकूलता
या ब्लॉगमध्ये, आपण या समस्या खऱ्याआहेत का आणि त्या मर्चंट UPI प्लगइनद्वारे सोडवल्या जाणार आहेत का याचे मूल्यांकन करणार आहोत.
1. पेमेंट अँप्स इंटेंट मॉडेलच्या माध्यमातून व्यवहार यशस्वी होण्याचा कमी दर
UPI प्लगइन लाँच केलेल्या सर्व प्लेयर्सने UPI प्लगइनसह युजरला पेमेंट करण्यासाठी आवश्यक असलेल्या स्टेप्सच्या संख्येत घट झाली असल्याचा दावा केला आहे. काही जण असा सुद्धा दावा करतात की यामुळे पेमेंट अँप (इंटेंट फ्लो) च्या माध्यमातून केल्या जाणाऱ्या पेमेंट प्रवासाशी तुलना केल्यास त्यात 5 स्टेप्सवरून 1 स्टेप इतकी घट झाली आहे. पण या वक्तव्यात सत्यतेपेक्षा मार्केटिंग हाइप जास्त आहे.
पेमेंट अँप्सचा प्लो कसा असतो हे पुढे दिले आहे:
स्टेप 1: ग्राहक मर्चंट पेमेंट पृष्ठावर एका पेमेंट अँपची निवड करतो आणि पेमेंट बटणावर टॅप करतो
स्टेप 2: ग्राहकास पेमेंट अँपवर नेले जाते जिथे डीफॉल्ट UPI पेमेंट पद्धत आधीच निवडलेली असते. ग्राहक UPI पद्धतीचे पुनरावलोकन करतात आणि पेमेंट अँपच्या पेमेंट पृष्ठावरील पेमेंट करा बटणावर टॅप करतात
स्टेप 3: ग्राहकास MPIN पृष्ठावर नेले जाते जिथे तो/ती पिन एंटर करतो आणि सबमिट करतो. या स्टेपनंतर पेमेंटवर प्रक्रिया केली जाते आणि ग्राहकास मर्चंटच्या अँप्लिकेशन ऑर्डर कन्फर्मेशन पृष्ठावर परत पाठवले जाते
UPI प्लगिन फ्लो:
स्टेप 1: ग्राहक मर्चंट पेमेंट पृष्ठावर एक UPI खाते निवडतो आणि पेमेंट करा बटणावर टॅप करतो
स्टेप 2: ग्राहकाला MPIN पृष्ठावर नेले जाते (आता UPI प्लगइन SDK मध्ये बसवले आहे जे मर्चंट अँप्लिकेशनमध्ये बसवले आहे) जिथे तो/ती पिन टाकतो आणि सबमिट करतो. या चरणानंतर पेमेंटवर प्रक्रिया केली जाते आणि ग्राहकाला व्यापारी अर्जाच्या ऑर्डर पुष्टीकरण पृष्ठावर परत पाठवले जाते
तुम्ही बघू शकता की, पेमेंट अँप्सच्या पेमेंट पेजवर पाठवल्या जाणाऱ्या ग्राहकांची एक स्टेप कमी आहे. त्याऐवजी, UPI प्लगइन मॉडेलमध्ये, UPI पेमेंट पर्याय थेट व्यापारी पेमेंट पृष्ठावर प्रस्तुत केले जातात.
या ऑप्टिमायझेशनमुळे यशाच्या दरात होणाऱ्या संभाव्य सुधारणा पाहू. दावा असा आहे की अँप-ते-अँप राउटिंगमुळे ड्रॉप ऑफ होते आणि UPI प्लगइन हा दोष दूर करते कारण मर्चंट अँप्लिकेशनमध्ये ते SDK एम्बेड केलेले आहे. खाली आम्ही तांत्रिक दृष्टीकोनातून अँड्रॉइड वर अँप-ते-अँप राउटिंग तसेच SDK चे आवाहन कसे कार्य करते याचे परीक्षण करतो.
अँड्रॉइड इंटेंटवरील अँप-ते-अँप रूटिंग इंटर-प्रोसेस कम्युनिकेशन (IPC) मॉडेलवर कार्य करते. पॅरेंट अँपमध्ये SDK मागवणे त्याच प्रक्रियेमध्ये आणि त्याच अँप्लिकेशनमध्ये कार्य करते. तांत्रिकदृष्ट्या, या दोन मॉडेलमध्ये फारच कमी फरक आहे. आंतर-प्रक्रिया संप्रेषणामुळे ड्रॉप ऑफ अत्यंत नगण्य असेल (पेमेंट अँपसाठी नवीन प्रक्रिया सुरू करण्याचा आणि नंतर IPC द्वारे नवीन प्रक्रियेशी संप्रेषण करण्याचा खर्च).
जर मर्चंट अँप्लिकेशन युजरच्या डिव्हाइसवर पेमेंट अँप इन्स्टॉल केले आहे का आणि ते पेमेंटसाठी तयार आहे (म्हणजे किमान एक UPI खाते लिंक केलेले आहे आणि पेमेंटसाठी सेट केले आहे) हे तपासत असल्यास, दोन मॉडेल्समध्ये कोणतेही अतिरिक्त ड्रॉप-ऑफ नसावे.
आता UPI प्लगइनवर युजरसाठी UPI सेटअप मिळविण्यासाठी काय करावे लागते ते पाहू. प्रत्येक युजर ज्यासाठी UPI खाते मर्चंट अँप्लिकेशनच्या पेमेंट पृष्ठावर दर्शविणे आवश्यक आहे, त्यांना UPI प्लगइनवर ऑनबोर्ड करणे आवश्यक आहे. ऑनबोर्डिंग प्रक्रियेत चार पायऱ्या आहेत
1. SMS पाठवण्याची परवानगी युजरकडून घेतली जाते (हे युजरच्या फोन नंबरची पडताळणी करण्यासाठी आहे)
2. डिव्हाइस नोंदणी/बंधनकारक आधारावर SMS पाठवणे
3. युजरच्या फोन नंबरशी लिंक केलेल्या खात्यांची सूची
4. UPI पिन सेट करणे (जर ग्राहकाद्वारे खात्यासाठी आधीच सेट केला नसेल)
बहुतांश मर्चंट अँप्लिकेशन SMS पाठवण्याची परवानगी घेत नाहीत. हा संघर्षाचा अतिरिक्त बिंदू आणि संभाव्य ड्रॉप ऑफ पॉइंट आहे. जे युजर SMS पाठवण्याची परवानगी देतात त्यांच्यासाठी, UPI प्लगइन SDK नंतर युजरच्या डिव्हाइसची नोंदणी/बाइंड करण्यासाठी प्रायोजक बँकेच्या VMN वापरून SMS पाठवते. PhonePe वर गेल्या सात वर्षांत, आम्ही SMS पाठवणे आणि डिव्हाइस बाइंडिग स्टेपमध्ये 40%-50% च्या दरम्यान घट पाहिली आहे. तसेच SMS आधारित उपकरण नोंदणी आणि बाइंडिग मध्ये कोणतीही फसवणूक होणार नाही याची खात्री करण्यासाठी जोखीम तपासणे आवश्यक आहे. या फसवणुकीची तपासणी करण्याचे दायित्व पेमेंट प्रक्रिया सक्षम करणाऱ्या अँप्लिकेशनचे आहे. नंतर पर्यायी स्टेप # 4 येते. नवीन UPI युजरसाठी, पिन सेटसाठी डेबिट कार्ड क्रमांक प्रविष्ट करणे आवश्यक आहे. आमच्या अनुभवावरून, आम्ही पाहिले आहे की मोठ्या संख्येतील युजरकडे डेबिट कार्ड नसले तरीही त्यांचे बँक खाते असू शकते जे UPI सक्षम केले जाऊ शकते. या सर्व आव्हानांचे निराकरण करण्यासाठी मर्चंट अँप्लिकेशनचे प्रभावीपणे लक्ष केंद्रित करणे आणि गुंतवणूक करणे आवश्यक आहे.
मर्चंटच्या अँप्लिकेशनवर ऑनबोर्डिंग प्रक्रिया कुठे सुरू केली जाऊ शकते यासाठी त्यांच्याकडे दोन पर्याय आहेत:
1. पेमेंट मार्गामध्ये जेव्हा युजर UPI वापरून पैसे देण्याचा प्रयत्न करतात
2. पेमेंट मार्गाच्या बाहेर (म्हणजे पेमेंट सेटिंग्ज जेथे युजर त्यांची सर्व पेमेंट माहिती व्यवस्थापित करू शकतात)
पर्याय # 2 सह हे आव्हान आहे की ते नेहमी अनेक क्लिकच्या मागे लपलेले असते आणि त्यामुळे शोध मर्यादित असतो.
पर्याय #1 सह, या नवीन पेमेंट अनुभवाच्या संदर्भित शोधास ते चालना देईल. तथापि, ऑनबोर्डिंगसाठी फनेल रूपांतरण हे कसे स्वतःच्या जोखमींसह येते हे दिले आहे. मर्चंट अँप्लिकेशनच्या पेमेंट पेजवर जाणाऱ्या युजर्सने आधीच खरेदी करण्याचा निर्णय घेतला आहे आणि ते पैसे देण्याचा विचार करत आहेत. त्यांपैकी बरेच जण या पृष्ठावर उतरल्यावर परिचित पेमेंट पर्यायाचा (यूपीआय पेमेंटसाठी PhonePe किंवा Gpay म्हणा) देखील शोध घेतील. आता, युजरला UPI वर या संदर्भात काहीतरी नवीन सेट करण्यास सांगणे व्यत्यय आणणारे आहे. त्यामुळे हे त्याच्या स्वत:च्या परिणामासह येईल — म्हणजे पेमेंट पृष्ठ ते ऑर्डर रूपांतरणावर आघात होईल.
युजरच्या ऑनबोर्डिंगमधील वरील आव्हाने पाहता, स्वीकृती हे एक आव्हान असेल.
2. प्रत्येक नवीन UPI कार्यक्षमतेच्या विकासासाठी पेमेंट अँपवर अवलंबन
आता दुसऱ्या मुद्द्याकडे येत आहे, प्रत्येक नवीन UPI कार्यक्षमतेसाठी पेमेंट अँपवरील अवलंबित्व दूर करण्यासाठी, हे मॉडेल मर्चंट अँप्लिकेशनवर विकासाची जबाबदारी टाकते. याचा अर्थ असा होतो की, मर्चंटना NPCI विकसित करत असलेली UPI कार्यक्षमता प्रदान करण्यासाठी वेळेची गुंतवणूक आणि प्रयत्न करावे लागतील. उदाहरणः UPI Lite, UPI वर Rupay CC, UPI द्वारे Rupay CC वर EMI, इ. नवीन UPI पर्याय ऑफर करणे सुरू ठेवण्यामध्ये प्रभावी कामाचा समावेश आहे.
नवीन UPI फीचर तयार करण्याचा मोठा भार उचलण्याचे आणि त्यांना स्थिर करण्याचे हे सर्व काम आज पेमेंट अँप्सद्वारे केले जाते. प्रयत्न आणि सतत देखभाल करण्याच्या दृष्टीने हे सोपे नाही. UPI पेमेंट्स पार पाडण्यासाठी समर्पित मोठ्या टीमसह, ग्राहकांना सर्वोत्तम पेमेंट अनुभव प्रदान करण्याचे काम पेमेंट अँप्सचे आहे. आता याची जबाबदारी व्यापाऱ्यांना घ्यावी लागणार आहे. ही जबाबदारी मर्चंट अँप्लिकेशन्सवर हलवल्याने फक्त UPI फीचरचा अवलंब करणे कमी होईल आणि बदलाची गती कमी होईल.
UPI प्लगइन मॉडेल मर्चंट अँप्लिकेशन्सवर पुढील जबाबदाऱ्या देखील ठेवते:
1. नवीन UPI वैशिष्ट्यांचा परिचय आणि स्थिरीकरण
2. UPI प्लगइन फ्रेमवर्क अंतर्गत NPCI द्वारे जारी केलेल्या संबंधित मार्गदर्शक तत्त्वांचे/सर्क्युलरचे अनुपालन
3. ऑनबोर्डिंग आणि डिलिंकिंग प्रक्रियेची देखभाल आणि समर्थन. उदाहरणार्थ, आज डेबिट कार्डसह पिन सेट/रीसेट करणे सक्षम केले आहे. आधार आधारित OTP हा नवीन पर्याय आहे आणि अजूनही काही नवीन वैशिष्ट्ये असतील जी पुढे जोडली जातील
4. खाते टेकओव्हर सारखी फसवणूक रोखण्यासाठी UPI ऑनबोर्डिंगसाठी जोखीम व्यवस्थापन
5. सर्व टच पॉइंट्सवर ग्राहक सहाय्य — ऑनबोर्डिंग, पिन रीसेट करण्यात असमर्थ होत आहेत, पैसे डेबिट केले गेले परंतु व्यवहार प्रलंबित आहे (जे UPI मध्ये DCR म्हणून संदर्भित आहे), इत्यादि सारख्या समस्या येणाऱ्या ग्रहकांसाठी.
6. प्रायोजक बँक SDK द्वारे प्रदान केलेल्या विवाद व्यवस्थापन (UDIR) कार्यक्षमतेसाठी एकत्रीकरण आणि समर्थन. सर्व पात्र ग्राहकांच्या तक्रारी आणि विवाद UPI प्लगइन व्यवहारांसाठी UDIR द्वारे मार्गस्थ केले जावेत
7. UPI प्लगइन फ्लोद्वारे UPI शी संबंधित कोणत्याही समस्यांसाठी प्रायोजक बँक अँपचा प्रचार करणे — सर्व युजरकडे UPI समर्थित प्रायोजक बँक अँप डाउनलोड केलेल्या नसतात.
8. डेटा स्थानिकीकरण आणि अँप सुरक्षा ऑडिट आवश्यकता पूर्ण करणे
वरील सर्व आणि बरेच काही आज पेमेंट अँप्सद्वारे केले जात आहे कारण ते UPI पेमेंटची कार्यक्षमता प्रदान करण्याच्या व्यवसायात आहेत. तथापि, व्यापाऱ्यासाठी, मूळ व्यवसाय पेमेंट नाही. ते त्यांचा व्यवसाय चालवण्यासाठी एक सहाय्यभूत करणारे आहे.
निष्कर्ष
UPI प्लगइन मॉडेल व्यवहाराचा यशाचा दर सुधारण्यासाठी कोणतेही प्रभावी तांत्रिक लाभ देत नाही. त्याऐवजी ते आज पेमेंट अँप्सवर असलेली जबाबदारी प्रायोजक बँक आणि व्यापारी अँप्लिकेशनकडे स्थानांतरित करते. हे मॉडेल जटिलतेत अधिक वाढ करते आणि व्यापाऱ्यांना त्यांच्या मूळ व्यवसायावर लक्ष केंद्रित करण्यात मदत करण्याऐवजी त्यांच्यावर अधिक भार टाकते.