फ्रेजाइल पोलचे महत्त्व एक्सप्लोर

खुल के ने वक्ते म्हणून  पंकज सरन आणि डॉ. थंबन मेलोथ यांचे  केले स्वागत

मुंबई: पृथ्वीच्या पोलवर घडणाऱ्या घटनांचा आपल्या दैनंदिन जीवनावर लक्षणीय परिणाम होतो. भारतीय मान्सूनचे वर्तन काही प्रमाणात दोन्ही पोल वर घडणाऱ्या घटनांवर अवलंबून असते. शिवाय, हिमालयातील बर्फाचे आवरण, ज्याला सहसा तिसरा पोल म्हणून संबोधले जाते, ज्यामुळे भारताच्या अर्थव्यवस्थेवर खूप प्रभाव पडतो. जागतिक पर्यावरण दिनानिमित्त (5 जून, 2023) खुल के, एक समर्पित प्रीमियर सोशल नेटवर्किंग प्लॅटफॉर्म, ने भारताच्या राष्ट्रीय हितासाठी फ्रेजाइल पोल च्या प्रासंगिकतेवर अंतर्दृष्टीपूर्ण संभाषणांना प्रोत्साहन देण्यासाठी विशेष राउंड टेबल चर्चेची मालिका अभिमानाने घोषित केली. या चर्चेमध्ये भारताचे माजी उपराष्ट्रीय सुरक्षा सल्लागार श्री पंकज सरन आणि नॅशनल सेंटर फॉर पोलर अँड ओशन रिसर्च , गोवा चे डायरेक्टर डॉ. थंबन मेलोथ यांच्यासह मान्यवर वक्ते आहेत.

मुत्सद्दी आणि राष्ट्रीय सुरक्षा सल्लागार कार्यालयात आपल्या कार्यकाळात अनमोल कौशल्य आणणारे श्री पंकज सरन यांच्याशी केलेले हे संभाषण, म्हणजे सार्वजनिक अधिकार्‍यांनी क्वचितच शोधलेल्या विषयावर दुर्मिळ आणि अभ्यासपूर्ण देवाणघेवाण आहे.आर्क्टिक आणि अंटार्क्टिक प्रदेशात प्रचलित अंतर्निहित चिंतेवर बोलताना, सरन यांनी शेअर केले, ‘आमच्यासाठी धोरणात्मक दृष्टीकोनातून या दोघांचे सामर्थ्य वाढले आहे. जोपर्यंत आर्क्टिकचा संबंध आहे, आपण पाहत आहोत तो मुख्य बदल म्हणजे आर्क्टिक आइसलँडचे वितळणे आणि ग्लोबल वार्मिंग, आणि यामुळे प्रत्येकाची गणना बदलत आहे. अंटार्क्टिक हा करारावर आधारित प्रदेश आहे परंतु तेथे संपूर्ण लष्करीकरणाचा प्रश्न आहे आणि संसाधनांच्या बेफाम वापराची गती वाढते आहे. 1981 पासून भारताने अंटार्क्टिकामध्ये आपले अस्तित्व प्रस्थापित केले आहे आणि पोल वर अभिमानाने फडकावणाऱ्या भारताच्या राष्ट्रध्वजाचे प्रतीकात्मक प्रतिनिधित्व म्हणून भारती आणि मैत्री ही दोन टिकाऊ संशोधन केंद्रे उभारली आहेत.ते पुढे म्हणाले, ‘गेल्या वर्षी भारत सरकारने प्रत्यक्षात या दोन्हींचे महत्त्व मान्य केले. प्रथम, संसदेने अंटार्क्टिका कायदा लागू केला जो दीर्घकाळ प्रलंबित होता आणि दुसरे म्हणजे सरकार, कॅबिनेट समिती आणि सुरक्षा यांनी आर्क्टिक धोरण लागू केले. हे दोन्ही दस्तऐवज आज आम्हाला पोलर अभ्यासाच्या संपूर्ण क्षेत्राकडे बहु-अनुशासनात्मक आणि आंतरक्षेत्रीय दृष्टिकोनातून पाहण्यासाठी पुढील पाऊल उचलण्यासाठी एक चांगला कायदेशीर आधार आणि पाया प्रदान करतात.’त्यांनी असेही सांगितले की, सर्वप्रथम, तुमच्या [भारताच्या] साठ्यांचे स्वतंत्र मूल्यांकन, ते खाणकाम करण्याची क्षमता आणि वाहतूक करण्याची क्षमता लक्षात घेऊन ,आम्ही त्यांच्याशी समन्वय साधून जवळून काम करणे महत्त्वाचे आहे कारण आर्क्टिक प्रदेशातील देश पर्यावरण आणि पर्यावरणाबाबत अतिशय संवेदनशील आहेत. एकच गोष्ट आहे की ते भारताला धोका देणारी शक्ती मानत नाहीत, तर ते चीनला एक धोका देणारी शक्ती म्हणून पाहतात. आमचा सर्वात मोठा फायदा हा आहे की आम्ही खूप सदिच्छा घेऊन आलो आहोत आणि वर्तन आणि नियमांचे पालन या दोन्ही बाबतीत एक जबाबदार राष्ट्र म्हणून रेकॉर्ड आहे.’’

दुसर्‍या राउंड टेबल चर्चेत, नॅशनल सेंटर फॉर पोलर अँड ओशन रिसर्च, गोव्याचे संचालक म्हणून प्रसिद्ध असलेले डॉ. थंबन मेलोथ भारतासाठी अंटार्क्टिकाचा अभ्यास करण्याच्या महत्त्वावर भर देतात. भारतीय पंतप्रधानांच्या अंटार्क्टिका दौऱ्यासाठी ते उत्कटतेने समर्थन करतात, आणि त्या प्रदेशाचे वैज्ञानिक आणि भू-राजकीय महत्त्व आणि भारताच्या राष्ट्रीय हितांवर त्याचा संभाव्य परिणाम अधोरेखित करतात.

डॉ मेलोथ यांनी शेअर केले, ‘ 2022 मध्ये, आम्ही भारताचे आर्क्टिक धोरण घेऊन आलो, जो एक अतिशय मजबूत दस्तऐवज आहे ज्यामध्ये जगाला स्पष्टपणे सांगितले आहे की आम्ही पर्यावरणाचे रक्षण करणारे गंभीर लोक आहोत. आता 2022 मध्ये भारतीय संसदेने अंटार्क्टिकावरील विधेयक मंजूर केले. आता भारतीय अंटार्क्टिक कायदा आधीच आहे. याचा अर्थ भारत सरकार अंटार्क्टिकाला आपण कसे सामोरे जातो याबद्दल गंभीर आहे आणि आपण कसे जबाबदार राष्ट्र आहोत हे दाखवते. मला असे वाटते की ही फक्त वेळेची बाब आहे , जेव्हा सर्वोच्च भारतीय नेतृत्व अंटार्क्टिकाला भेट देतील आणि एक मजबूत संदेश देतील.’

आर्क्टिक समुद्रातील बर्फ हा भारतीय मान्सूनवर विशेषत: पावसाळ्याच्या उत्तरार्धात पावसाच्या दृष्टीने नियंत्रण करतो आणि त्यामुळे आपल्या हवामानाच्या दृष्टीने त्याचे खूप महत्त्व आहे. अंटार्क्टिका हे देखील भारतासाठी महत्त्वाचे आहे कारण भारत आणि अंटार्क्टिका पूर्वी काही ठिकाणी एकत्र होते, दोन्ही भूवैज्ञानिक दृष्टीने जवळ होते. त्यामुळे अंटार्क्टिका आणि भारतात घडणार्‍या बर्‍याच गोष्टी अशा आहेत – त्यांच्यात खूप साम्य आहे’, असेही ते म्हणाले.

खुल के च्या या विशेष चर्चा प्रभावशाली आवाज आणि तज्ञांना एकत्र आणतात, फ्रेजाइल पोल च्या आसपासच्या गुंतागुंतीच्या मुद्द्यांवर आणि भारतातील त्यांच्या प्रासंगिकतेवर माहितीपूर्ण आणि आकर्षक संवादाला चालना देतात. या विषयावरील चर्चेची सोय सुलभ करून, खुल के चे उद्दिष्ट विचार करायला लावणाऱ्या संभाषणांसाठी एक व्यासपीठ उपलब्ध करून देण्याचे आहे जे या महत्त्वपूर्ण विषयांच्या सखोल आकलनासाठी योगदान देतात.